રાજકારણનું ઊઠાંગણિત: 51 ટકા, 33 ટકા, 16 ટકા સમર્થન મળે તો બસ

(1989માં તામિલનાડુની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ડી.એમ.કે. મોરચાએ 282માંથી 170 સીટો જીતી હતી એ વખતના સમયે ચૂંટણીનું ગણિત સમજાવતો બક્ષીબાબુનો લેખ થોડી કાપકૂપ સાથે):

"સેફોલૉજી" ચૂંટણીના પહેલાં આગાહીઓ કરવાનું, આસાર સમજવાનું, કમ્પ્યૂટર આધારિત નવવિજ્ઞાન છે. રાજીવ ગાંધીએ એમની પરાજયપરંપરા સાચવી રાખી છે, અને 65 વર્ષીય મુથુવેલ કરુણાનિધિનો દ્રવિડ મુન્નેત્ર કળગમ પક્ષ તેર વર્ષ પછી ફરીથી સત્તાસ્થાન પર આવ્યો છે.

ડી.એમ.કે. મોરચાએ 282માંથી 170 સીટો જીતી છે, એટલે કે લગભગ 3/4 બહુમતી પ્રાપ્ત કરી છે. જો ગણિતની દ્રષ્ટિએ જોઈએ તો માત્ર ડી.એમ.કે પક્ષને જે 146 બેઠકો મળી છે એ કુલ મતદાનના 33.44 ટકા છે. પણ કોંગ્રેસીઓ તર્કાભાસના ઉસ્તાદો છે. કમ્પ્યૂટરોના બટનો દબાવીને એ નવાં નવાં ગૃહીતો સાબિત કરી શકે છે. આમ ન થયું હોત તો આમ થાત અને આમ થાત તો આમ ન થયું હોત જેવા તર્કદોષના પણ કમ્પ્યૂટરો પાસે ઉત્તરો છે. ફક્ત આ જ્ઞાનીઓ એક વાત ભૂલી જાય છે કે મતદાતા એ નંબરદાર નિર્જીવ નમૂનો નથી, એક જીવંત મનુષ્ય છે, પ્રતિક્ષણ એના ભાવ-મનોભાવમાં પરિવર્તન આવી શકે છે. મતદાતાનું માથું એ ભારતની ચૂંટણીનો સૌથી અગમ્ય પ્રદેશ છે.

જીતીને સત્તા પર આવવા માટે નિર્વાચનમાં કેટલા ટકા મત મળવા જોઈએ? ઝિયા ઉલ હકના પુત્ર ઈર્ઝાઝુલ હકે હમણાં કહ્યું હતું કે બેનઝીર ભુટ્ટોને વિજયી બનવા માટે ફક્ત 16 ટકા વોટ મળ્યા હતા!

એક જમાનામાં પોપટની જેમ આપણે સમજી ગયા હતા કે જે બહુમતી હોય છે એ જીતે છે. 51 ટકા હોય તો ચૂંટણીમાં વિજયી ઘોષિત થાય છે. હવે મતોનું વિકેન્દ્રીકરણ થઈ રહ્યું છે એટલે 51 ટકા લેવાની જરૂર પડતી નથી. જો કોષ્ટક બરાબર ગોઠવતાં આવડે તો 38 ટકા વોટ લઈને તમે 75 ટકાથી વધારે સીટો જીતી શકો છો! કોંગ્રેસ પક્ષમાં જો સૌથી વધારે ફફડાટ થયો હોય તો એ આ મુદ્દા પર થયો છે.

અને ખરેખર તો આવા કોઈ આતંકની આવશ્યકતા નથી. કોંગ્રેસનો ટ્રેક રેકર્ડ પ્રથમ સાત રાષ્ટ્રનિર્વાચનોમાં કેવો છે? 1952થી 1980 સુધી હિંદુસ્તાનમાં સાત નિર્વાચનો થયાં. એ નિર્વાચનોમાં કોંગ્રેસને કેટલા ટકા વોટ મળ્યા હતા? અને કેટલી સીટો મળી હતી?

ચૂંટણીનું વર્ષ	કોંગ્રેસને મળેલી બેઠકો/કુલ બેઠકો	કોંગ્રેસને મળેલા વોટની ટકાવારી	બેઠકોની ટકાવારી
1952	364/489	44.99	74.5
1957	371/494	47.78	74.5
1962	361/494	44.73	72.9
1967	283/522	40.82	54.82
1971	350/522	43.64	67.6
1977	153/542	35.54	28.22
1980	352/542	42.56	64.94
1984	414/533	51.90	77.67

આપણે તો નાના હતા ત્યારે ઊઠાં ભણ્યા છીએ. સેફોલૉજિસ્ટો અને કમ્પ્યૂટર વ્હીઝ-કિડ્ઝ (કૌતુકકિશોરો) ઊઠાં શીખ્યાં છે?

(અભિયાન: ફેબ્રુઆરી, 13, 1989)

[રાજકારણ ભારત (1989-1995)]