September 13, 2014

હિન્દુસ્તાનનું વર્ણન સુરખાબ નવલકથામાંથી

હિન્દુસ્તાન-આવતા ભવમાં જન્મવાનું મન થાય એવું હિન્દુસ્તાન ફેલાયેલું પડ્યું હતું. આકાશ અને પથ્થરો, રેતી અને આમ્રકુંજો, વરસાદો અને કોયલો, ચિતાઓ અને બર્ફ, લૂ અને કબરો-ઈતિહાસ અને યથાર્થનું ધૂપછાહી હિન્દુસ્તાન, કાળી આંખોવાળી મુગ્ધાઓનું અને તારાઓ ભરેલા આકાશવાળું અને ઘંટારવોના ધ્વનિઓ વહાવીને લઈ જતી નદીઓવાળું હિન્દુસ્તાન, અડધી દુનિયા ફરીને જે ખરાબીઓ અને સારાઈઓ જોઈ ન હતી. એ આ ધરતી પર જોઈ હતી. પાંચ હજાર વર્ષનાં દુ:ખોએ જડ, અમાનુષિક બનાવી દીધેલા માણસો અહીં હતા, હાથીઓના કદની સુસ્તગી હતી, માખીઓનો ગણગણાટ અને તડકાને ઝલઝલાવી દેતો મોરગુચ્છોનો કલાપ હતો, ભાંગમાં ધોળાયેલી પ્રવાહી સાંજો હતી અને જટાઓમાં ખોવાઈ ગયેલી વાસનાઓ હતી. હિન્દુઓની શ્વેત પવિત્રતાઓ આંખોમાં ખૂંચ્યા કરતી હતી અને ખંજરની ધાર પર સત્તાઓના નૃત્ય-દાવો ખેલાઈ રહ્યા હતા...

અને આ દેશ પછડાટ ખાઈ ચૂક્યો હતો. કંઈક જબરદસ્ત કમી હતી આ દેશમાં, જ્યાં જવાની એ સૌથી મોટું પાપ હતું અને વૃદ્ધત્વથી વધીને બીજું સાતત્ય ન હતું. જૂઠ કલાસ્વરૂપ બની ચૂક્યું હતું, દંભ રૂંએ-રૂંઆમાંથી પરાગની જેમ હિન્દુસ્તાની ત્વચામાંથી ઝરી રહ્યો હતો. સદાચાર અને દુરાચારની વ્યાખ્યાઓ માણસ પોતાની વ્યવસ્થા પ્રમાણે સજાવી લેતો હતો. જ્યાં સ્ત્રીઓ પર કરોડો અન્યાય ગુજારીને એને માતૃત્વનું વરિષ્ઠ પદ આપીને પુરુષ-સંચાલિત સમાજ નીતિની સોદાબાજી કરવામાં કોઈ જ સંકોચ અનુભવતો નહોતો. શતકો ગુજરતા જતા હતા અને માણસ નાનો બનતો જતો હતો અને ભૂતકાળના ગૌરવને એક પીડાની જેમ સહલાવી રહ્યો હતો. આગ્રહી અ-સત્ય દરેક ત્યાગી નિર્લજ્જતાથી ઉચ્ચારતો જતો. ફેફસાંઓમાં કાળો શ્વાસ ભરેલા, ફદફદી ગયેલા ધનપતિઓ સમયના નવા દેવતાઓ હતા. હિન્દુસ્તાની માણસ વર્તમાનથી ડરી રહ્યો હતો. એક ગ્રંથિમાં એક લજ્જામાં થરથરી રહ્યો હતો, એનું વીરત્વ સીમટી સંકોચાઈને પુરુષની મૂછોના વળ પર આવીને અટકી ગયું હતું. નપુંસકતા પ્લેગ કે શીતળાના રોગની જેમ સમસ્ત પ્રજાને રુગ્ણ બનાવી ચૂકી હતી. ભાંગ, ભગવો અને ભૂતકાળના ત્રિવિધ કવચ નીચે એ બેહોશ થઈ જતી હતી ત્યારે એને શાંતિ મળતી હતી. 

અને સુરખાબો હતી હિન્દુસ્તાનમાં. અપવાદો નિત્ય આવતા રહેતા હતા આ ધરતી પર, રણમાં ખીલી જતા એકાદ રંગીન ફૂલની જેમ કે સફેદ મોરની જેમ જે ગ્રીષ્મની વૃષ્ટિની જેમ અને ઈતિહાસનો, જનજીવનનો, સાંપ્રતનો, સમતલ પ્રવાહ એ જ મંથર ગતિથી ભેંસના શ્વાસની જેમ, ગુજર્યા કરતો. ઈશ્વરે એક મહાન ધરતી પર ગૌણ પ્રજાનું સર્જન કર્યું હતું, જેનામાં આખી જિંદગી ભૂખે મરીને સમયના અંત સુધી જીવતા રહ્યા કરવાની જિદ્દી જીજીવિષા હતી, જેની આંખોમાં ઈન્સાનનું ભવિષ્ય એ કરોડો જોજનો દૂર ટિમટિમાતા ગ્રહો-નક્ષત્રોની રમતનો એક જ્યોતિષી અખાડો હતો, જે સ્ત્રીના પેટમાંથી પુત્ર પેદા કરી આપનારી બંદરી પ્રવૃત્તિને પુરુષત્વની સીમા સમજતી હતી.

અને છતાંય હિન્દુસ્તાનિયત હતી આ દેશમાં, પાંચ હજાર વર્ષ પુરાણી હિન્દુસ્તાનિયત: તુલસી અને સાપ, સ્મશાન અને યોગ, માયા અને અગરબત્તી અને લિંગ, છાશ અને બીડી અને દશેરા અને પાન, શતરંજ, મેંહદી, લાજ, ચારપાઈ, મદારી, શંખ, શર્બત, વડવાઈઓ, પતંગો, શીર્ષાસન, મંડપ, તાંત્રિકો, બરફી, અસ્થિ-વિસર્જન. જગતમાં બહુ ઓછી જગ્યાઓ પર હતું એવું બધું કેટલુંય, રંગો-વાસો-ઉષ્માઓ-ઠંડકો, મિજાજો, સંસ્કારો, રક્ષાબંધન અને શ્રાદ્ધ અને ઓમ તત સત...

(સુરખાબ: પૃ. 165-166)

No comments:

Post a Comment