May 31, 2013

ગુજેશકુમારની દિનચર્યા : કેટલું સ્વદેશી? કેટલું વિદેશી?

ગુજેશકુમાર સ્વદેશીનો જબરજસ્ત હિમાયતી છે. એ સવારે ઊઠે છે, આખો દિવસ ઑફિસમાં કામ કરે છે, રાત્રે આવીને સૂઈ જાય છે. એની રોજની દિનચર્યામાં કેટલું સ્વદેશી છે અને કેટલું વિદેશી છે? એ સવારે ઊઠે છે, બ્રશ કરે છે,  શેવ કરે છે (ઈંગ્લિશ શબ્દો), પછી શર્ટ (અંગ્રેજી) કે ખમીસ (સ્પેનિશ, અરબી) પહેરે છે, પેન્ટ (ઈંગ્લિશ) પહેરે છે, મોજાં (ફારસી) પહેરે છે, બૂટ (ઈંગ્લિશ) પહેરે છે. ચા (ચીની) પીએ છે, ચમચી (તુર્કી)થ શ્યુગર (મૂળ સંસ્કૃત શર્કરા, પછી ઈંગ્લિશ) હલાવે છે. નાશ્તો (ફારસી) કરે છે. નાશ્તો કરીને એ એક કેળું કે બનાના (પોર્ટુગીઝ) ખાય છે અથવા નારંગી (સ્પેનિશ) કે મોંસબી (પોર્ટુગીઝ)નો રસ પીએ છે. પછી સિગરેટ (ઈંગ્લિશ) જલાવે છે. બહાર નીકળે છે.

ગુજેશકુમાર સવારે ઊઠીને ટૂથપેસ્ટ (ઈંગ્લિશ) હાથમાં લે અને ત્યાંથી ઘરની બહાર નીકળવા સુધી કેટલી બધી 'વિદેશી' વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરે છે? સિગરેટમાં તમાકુ કે ટોબેકો (પોર્ટુગીઝ) જલે છે. ઑફિસ (ઈંગ્લિશ)માં જઈને એ ખુરશી (ફારસી) પર બેસે છે, સામે ટેબલ (ઈંગ્લિશ) કે મેજ (ફારસી) છે. પાછળ અલમારી (પોર્ટુગીઝ) છે. બહાર લાઉન્જ (ઈંગ્લિશ)માં સોફા (અરબી) પડ્યા છે. ઑફિસમાં પિઉન (પોર્ટુગીઝ) આવે છે જેણે એક ટોપી (પોર્ટુગીઝ) પહેરી છે. એની ખાખી (ફારસી) વર્દી (ફારસી) છે. એ પાણીનો ગ્લાસ (ઈંગ્લિશ) મૂકી જાય છે.

ઑફિસની દુનિયાના લગભગ બધા જ શબ્દો વિદેશી છે, કારણ કે ઑફિસ (ઈંગ્લિશ) કે કચેરી (ફારસી) એ પેઢી નથી. ત્યાં ધંધો (પોર્ટુગીઝ) થાય છે. ત્યાંના શબ્દો પણ વિચિત્ર છે : મુકાદમ (અરબી), માલ (અરબી), કુલી (પોર્ટુગીઝ), ત્યાં દરેકને સેલેરી (લૅટિન) કે પગાર (પોર્ટુગીઝ) કે તનખ્વાહ (ફારસી) મળે છે. કેટલાંક પરમેનન્ટ (ઈંગ્લિશ) છે. એ પેપર (ઈંગ્લિશ) ખરીદીને કાર (ઈંગ્લિશ)માં બેસે છે, ચાવી (પોર્ટુગીઝ) લગાવીને ગાડી સ્ટાર્ટ કરે છે, ઘેર આવે છે.

ઘરમાં તાળું (સંસ્કૃત) લગાવેલું છે, એ ચાવી (પોર્ટુગીઝ)થી તાળું ખોલે છે. બાથરૂમ (ઈંગ્લિશ)માં જાય છે, ત્યાં ટુવાલ (ફ્રેંચ) લટકાવેલો છે અને સાબુ (અરબી) પડ્યો છે. અંદર પાણીનું એક પીપ (પોર્ટુગીઝ) પડ્યું છે. નાહીને ગુજેશકુમાર બહાર નીકળે છે, ટેલકમ (ફ્રેંચ) પાઉડર (ઈંગ્લિશ) છાંટે છે, લુંગી (બર્મીઝ) લપેટીને કુર્તું (તુર્ક) પહેરે છે. ડાઇનિંગ ટેબલ પર અચાર (ફારસી)ની શીશી પડી છે. જમીને ચાકર (ફારસી)ને રજા (ફારસી) આપીને સ્વીચ (ઈંગ્લિશ) બંધ કરીને, નાઈટલેમ્પ (ઈંગ્લિશ) જલાવીને એ ડબલ બેડ (ઈંગ્લિશ)માં લંબાવે છે. આપણા જીવનમાં હવે કેટલું 100 ટકા ભારતીય કે આર્ય કે સંપૂર્ણ હિંદુ રહી ગયું છે? નાટકમાં પડદો કે યવનિકા ગ્રીક છે. કવિતામાં સોનેટ ઈંગ્લિશ છે, ગઝલ અરબી અને ફારસી છે અને હાઈકૂ જાપાનીઝ છે. નવકલથા કે નોવેલ (યુરોપીય-ઈટાલીઅન) છે. રેડિયો, સિનેમા, ટીવી, વિડિયો બધું બહારનું છે.

ડૉ. સુનીતિકુમાર ચેટર્જી ભારતના વરિષ્ઠ ભાષાવિદ હતા, એમનું કહેવું હતું કે યજ્ઞમાં વેદી થતી હતી અને એ ભૂમિતિના સિદ્ધાંતો પ્રમાણે કોણ કે ઍઁગલ ગોઠવીને તૈયાર થતી. કોણ શબ્દ ગ્રીક છે! 

લીલાં ફળો અને સૂકા મેવાઓમાં કેટલું સ્વદેશી છે? નારંગી, સંતરા, ટેન્જરીન, મેન્ડેરીન આ બધા પોર્ટુગીઝ છે. કિશમિશ (દ્રાક્ષ), અખરોટ, બદામ, પિસ્તાં, ખુબાની, જરદાલુ (ઝર્દ-આલુ), ચિલગોઝા, અંગૂર એ બધાં તુરાનીઓ અને મુઘલો સાથે આવ્યાં. ચા ચીનથી આવી અને કૉફી આરબો પાસેથી મળી. પોર્ટુગીઝો હિંદુસ્તાનમાં શું શું લાવ્યા? લાલ મરચું અથવા ચીલી, મગફળી, મકાઈ, ફણસી, અરારૂટ, બટાટા, ટમાટા, પપૈયાં, અનનસ-પપનસ, બનાના (કેળાં), મોસંબી, ચીકુ, ગ્વાવા અથવા પેરૂ (જામફળ), શક્કરિયાં, ફણસ, કાજુ, અંજીર, આલ્ફોન્ઝો અથવા હાફૂસ, ટોપીઓકા, કોબીજ વગેરે. કરિયાણા શબ્દની ઉત્પત્તિ શું છે? મને લાગે છે કે કરાન્ના નામની એક ઔષધિ મળતી હતી, જે પોર્ટુગીઝો હિંદુસ્તાનમાં લઈ આવ્યા અને એના પરથી આપણો કરિયાણા શબ્દ આવ્યો છે. એટલે કરિયાણા પણ સ્વદેશી નથી? 

સ્વદેશી-વિદેશીની ચર્ચા બેમતલબ અને બેબિનુયાદ થઈ જાય છે. જેટ પ્લેન છોડીને જો આપણે બળદગાડામાં પ્રવાસ કરવા માંડીએ તો પણ આપણે 100 ટકા સ્વદેશી નથી. પૈડું અથવા ચક્ર મેસોપોટેમિયાના આસીરીઆ- સુમેરીઆ પ્રદેશમાં સર્વપ્રથમ શોધાયું હતું. સ્કૂટર ઈટલીથી આવ્યું, ટેલિફોન અમેરિકાએ દુનિયાને આપ્યો.

વિદ્યુત પણ અમેરિકા-ઈંગ્લંડે વિશ્વને આપી છે, ટોઇલેટમાં (ફ્રેંચ), સંડાસ (પોર્ટુગીઝ) જવાની પણ આપણી સંસ્કૃતિ ન હતી. આપણે ઝાડે ફરતા હતા ! કેટ સ્કેન અને બાય-પાસ સર્જરી આજકાલ જૈન સાધુઓ પણ કરાવે છે જે એકસો એક ટકા ઈમ્પોર્ટેડ છે, વિદેશી છે. કદાચ ઝાડ પર હૂપાહૂપ કરીને કૂદાકૂદ કરીને બોર કે જાંબુ ખાનારા વાંદરા સો ટકા સ્વદેશી છે... અને એ લોકો આજીવન સો ટકા સ્વદેશી રહે છે...

(મુંબઈ સંધ્યા : જૂન 4, 1998) 

(પુસ્તક: દેશ ગુજરાત)

1 comment:

  1. aap baju j mahent karo chho aapna jeva thi gujarati sahity amar chhe
    khub khub j abhinanadan
    mitr lakhta j raho ne aapnu sahity pirasta raho aabhar

    ReplyDelete