ભૂખ વિશે બે કવિતાઓ

મેં 'ભૂખ' વિશે બે કવિતાઓ લખી હતી, જ્યારે 'દલિત કવિતા' જેવો શબ્દપ્રયોગ વપરાતો ન હતો. આ કવિતાઓના શીર્ષકો છે: 'ભૂખ-1' અને 'ભૂખ-2'

ભૂખ-1

ભૂખની ભાષા

આંખોમાં ખારોપાટ

નસોમાં બળેલા લોહીની વરાળ

સ્તનહીન છાતીઓ પર પાંસળીઓનું 

કોતરકામ

ચૂલાના ધુમાડા દેખાતા નથી

ખામોશ કૂવાની બહાર ગીધોની કારીગરી

બળદનું સ્વચ્છ હાડપિંજર, તૂટેલો કેકટસ,

ખાંસીની ખરાશ

ધરતીની ચામડી પર સૂજેલો ભૂતકાળ

જખમનું નિશાન મૂક્યા વિના મારતા

દુકાળના દેવતા!

હાડકાંના ધોળા બજારમાં

કંકાલ અને કંકાલ વચ્ચે ભેદ નથી

ચાક હસવું, ચાક રડવું, ખોપરીઓનું

સ્ત્રીનું નગ્ન હાડપિંજર કેટલું ખૂબસૂરત હોય છે?

ખાતરનું કારખાનું બહુ દૂર નથી

તોળેલાં હાડકાં બફાઈ રહ્યાં છે

અને વરાળે લાલાશ પકડી છે

દરિયો ઓળંગીને વરસાદો આવવાના છે

પણ એ પહેલાં જ

જમીન ચીરીને હાડકાંનું ખાતર ભરી દઈશું

અને ઈશ્વર ફરીથી માંસની ગાંઠોથી હાડકાં

બાંધશે

લોહી છાંટશે, ચામડી ઓઢાડશે, આત્મા

ફૂંકશે

અને ધીમે ધીમે

રંગબેરંગી માણસો બનાવશે

-------------------------------------------------

ભૂખ-2

ચીમનીના મોઢામાંથી ગૂંચળાતો ધુમાડો

લટકતા ધુમ્મસને હલાવતો જાય છે

નીચે બેકરીની મટિયાલી જમીન પર

આટો વેરાયેલો છે

લાકડાં સળગી ચૂક્યાં છે બાવડીમાં-

પકાવેલી સફેદ ઈંટો આગના ગઠ્ઠાઓથી

ચોંટાડી છે

બાવડીના પેટમાં તૂટેલા કાચ ભરી દીધા છે

પથ્થરની કચ્ચરો અને લોઢાના ભંગારનો ઢેર

અને નીમકના થર

દબાવી દબાવીને બાવડીનો ભઠ્ઠો બનાવ્યો છે

હવે આગ વિના પણ

એની આંચ મહિના સુધી ઠંડી પડતી નથી

કારણ કે આ બેકરી છે

અને એમાં માણસની રોટી પકાવવાની હોય છે

રોટીનું ગ્રામર, રોટીની ટેકનીક, રોટીનું નો-હાઉ

આટો, મેંદો, યીસ્ટનો પાઉડર

કાશ્મીરી ચેરીનાં ફૂલ ગુલાબી ટપકાં

વિલાયતી સ્તનો જેવાં નાનાં નાનાં ગુદાઝ

બન

બ્રેડ, બિસ્કિટ, કુકી, કેન્ડી

સ્ટિક્સ, કોપરાં, મક્ખનિયા-

શેકાયેલા આટાની મીઠી મીઠી ભાપ

ક્યૂમાં ઊભેલા છેલ્લા બાળકની જીભ સુધી

પહોંચે છે

ઓવનની બહાર એક ખાનું છે, સેફના

લૉકર જેવું

નાનો બલ્બ જલી રહ્યો છે

પશીનાની ધૂંધથી બલ્બ ઝાંખો પડી ગયો છે

કાળા માણસો શાંત છે

ફક્ત ઓવનના ભઠ્ઠાની અંદર

હિટલરે ભસ્મ કરેલા યહૂદીઓની

સાઠ લાખ ચીસો ભટકી રહી છે

આજે

રોટીના કારીગરો ઓગળી રહ્યા છે

અને ખમીરની ઉફાનમાં 

બ્રેડ ફૂલતા જાય છે.

(સ્પાર્ક પ્લગ: પૃ.137-139)